ZOHRE-AZ WEBLOGINA XOS GELIBSINIZ !

Saturday, April 15, 2006

تاريخ سياسي تالش

Friday, April 14, 2006

سميتگو

سميتگو


شكاك آديندا بير نئچه ائولي ائل ، 1280 نجي گونش ايللرينده بو گونكو سوريه آدلانان اولكه نين شمال شرق يئرلرينده بير كوچري ائل كيمي ياشايرديلار. اونلارين ايش لري مالدارليق و آل – وئر ( چرچي ليق ) اولاراق ، كوچ حالينده ، سوريه يئرلريندن گئچيب و بو گونكو عراق اولكه سينين شمال سرحدلرينه گلميش لر . 1297 نجي گونش ايللرينده دونيا بيرينجي محاربه زامانيندا ، تامام اولكه لر دارماداغين اولدوغو يئرده ، ان آغير ضربه عثمانلي امپراطورلوغونا دئيميش دير . اون لار اولكه بو امپراطورلوقدان آيريلاركن ، اورتا آسيا و شرق آوروپا و قافقاز يئرلري بير بويوك اتنيك و سياسال دئيشيك ليك لره شاهد اولموش لار . شهرلر و كند لر مختلف اردولار و قوشون لار ساريسيندان باسيليب و تالان اولوردو . آنجاق شهرلر بئله امن سيز اولدوغو حالدا ، كوچري ائللر و دئمك يئري – يوردو بللي اولمايان ائللرين احوالي نه قده ر پوزغون اولورموش ، بللي بير سوزدور . شكاك ائلي بو ائللردن بيري اولاراق ، ايران و عثمانلي سرحدلرينه سورونركن ، داها مالدارليق ائتمه يي ترك ائديب و زامان لا موناسب ، چال چاپ ائتمه يي اوزلرينه بير صنعت كيمي سئچميش لر ! اونلار بئله ديرگين احوالاتدان فايدالاناراق چهريق قالاسي و چئوره سيني اوزلرينه گوتوروب و ايران – عثمانلي سرحددينده قرار تاپيرلار . دئدييميز بو تاريخ ده ايران پادشاهي مظفرالدين شاه قاجاردير و آذربايجان والي سي نظام السلطنه دير . سرحدلردن آشان مسافرلر و ائللر فريادي ، شكاك لارين چال چاپ و قتلي غارت لريندن ، نهايت نظام السلطنه نين قولاغينا چاتير و او بير اردو شكاك لاري يئرلرينده اوتورتماق ايچون سرحدده گوندرير . اردو باشاريلي اولوب و اونلاري حاصارا سالير و شكاك لار داها چال چاپ ائتمه ديك لرينه سوز وئرير و بو سوزه ضامن ، جعفر آدلي بير باشچي لاريندان تهرانا گوندريرلر . آمما نه شكاك لار صنعت لريندن ال چكيرلر و نه تهران اونلارا سوز وئرديي كيمي قالير و جعفر تهران دا هلاك اولور . اونون قارداشي اسماعيل ، شكاك ديلينده سميتگو دئيله ن ، بو دونه قارداشي قانينا قصاص دئييب و داها هيزلي مئيدانا گلير . او ، قارداشي انتقامينا غربي آذربايجان شهرلرينه و كندلرينه هجوما باشلايير. آز زامان دا چهريق چئوره سينده اولان هر نه كند و اوبا و آوادانليق تالانلانير و اهالي سي يا هلاكته چاتير و يا اورمويا قاچيرلار . ايران و عثمانلي سرحد كند و شهرلرينده ياشايان مسيونرلر – كنسول لار – ماژورلار.... كيم و كيم لر بئله موناسبت لردن آرتيق فايدالانماق ايچون بير بيرينده ايره لي سوروب و دئمك سميتگو نو هر تهرله حمايه ائتمه يه باشلاديلار . آمريكالي مستر داد اونلاردان بيري دير . 1297 نجي ايلده اورمو والي سي سردار فاتح بللي اولور آمما تبريز و اورمو خالقي اونون خاين اولماغين بيليب و ايش باشينا گلمه ينه مانع اولولار . آمما تهران اونا گوره اصرارلي دير و نهايت فاتح اورمويا گلير و ايلك گونلرده سميتگونو يانينا چاغيرير و اونو عزيزله يير ! ايندي فاتح سميتگويله بيرليك ده خالقي سويماغا باشلايرلار . بو آرادا آمريكالي ژنرال پاگارد دا اورمويا گلير و سميتگويا بير شام قوناخليقي وئرير و اونو بير ژنرال كيمي اوجالدير . اورمو خالقي هئله سميتگونون چال چاپ لاريني و يوزلر آذربايجانلي اولدورمه ييني ياددان چيخارتمايب لار ، پاگاردين ائوينه توكولوب و سميتگو آتلي لاريله پاگاردي سلامت شهردن چيخاريرلار .سميتگو پاگاردين سفارشي له گولمانخانا ليمانين تصرف ائدير و اورمو – تبريز يولونو بورادان باغلايير . همين گونلرده بير انگليز اردوسو اورمويا داخل اولور و سميتگويا سلاح گئتيرمه سي بللي اولور . سپهدار ، آدربايجان والي سي ، انگليز كنسولو فرماني اوزوندن ، سميتگويه سردار نصرتي آديني وئرير و بير طنطنه لي مراسيم ده بو عنواني اونا باغشلايير ! سميتگو بو عنواني قبول ائتمه يه بير شرط قويور و او سردار فاتح يئني دن اورمويا گلمه سي دير ! تهران اونون بو ايسته يين قبول ائدير و فاتحي يئني دن اورمويا گوندرير . سميتگو آتلي لاري اونو چوخ اوزاق مسافه دن قارشي لاييب و پئشواز ائديرلر . فاتح تهران دان سميتگويا بير تكليف ده گئتيرميش و او ( عثمانلي تورك لرله آذربايجان تورك لري آراسيندا اولان يئرلري كورد ائللري له دولدورماق دير ) . سميتگو فاتح له و يوزلر آتلي سي له مانع سيز اورمويا داخل اولور و شهرين صاحب منصب لرين اوزو سئچمه يه باشلايير و تابي كي هر نه شكاك وار ايش باشينا بويورور . داها اورمو خالقيندان و چئوره آوادانليق لاريندان امن امان گوتورولور و سميتگو آتلي لاري ايسته ديك لري كيمي هرنه ائو – اكين يئري – باغ – بازار – توكان – مال – دولت – قادين – اوشاق ... اله گئچيريب و بيلديك لري كيمي ائديرلر . اورمو خالقي چوخلو اعتراض لار ائديرلر و چوخلوسو بو اعتراض اوسته هلاكته چاتيرلار . آنجاق تهران بو ايشي ساكت لمك ايچون فاتحي گوتوروب و يئرينه انتصار آدلي بيريني گوندرير . آمما سميتگو ميرزا علي اكبر آقا آديندا بيريني اورمويا والي ائدير و انتصاري قبول ائتمير . ها بئله سميتگو ديگر كورد ائللرينه خطاب گوندريب و اونلاري اورمويا چاغيرير . آمريكا دولتي كوردلره هر بير باشا بئش دولار پول وئرير و انگليز دولتي هر بير كورده بير سلاح يئتيرير . سميتگو بئله ليك له اورمونو تامام اله گئچيرير و داها سونرا عمر شكاكي گولمانخاناني تصرف ائتمه يه گوندرير . اسد آقا خان ، گولمانخانه ني اونلارا وئرمك ايسته مير و تبريزدن يارديم ايسته يير . محاربه اثناسيندا يارديم گمي لر گولمانخانيا ياخين لاشرلار آمما محاربه ني گوروب و دالي چكيليرلر . اسد خان ارونق يول ايله تبريزه ساري دالي گئدير و سميتگو اردوسو بوندان فايدالانيب و سلماس و خوي شهرين اله گئچيريرلر . بو يوروش لرده مدافعه سيز سلماس – خوي و اورمو خالقيندان ايكي مين دن آرتيق آدام هلاك اولوب و همين قده ر ده يوللاردا آجليق دان و يا شاختادان دوشوب و اولورلر . يول قيراقلاري گوناهسيز آداملارين مئيت لريندن بير او قده ر دولوب دور كي داها اونلاري توپلاييب و توپراغا تاپيشيرماق امكان سيز اولور . سئرا سون سنگر قاراقشلاق و لكستان ماحال لارينا گلير . بو يئرلرين اهالي سي سميتگونون برابرينده اوزلرينه سلاح تاپيب و توپلاييبلار . آمما چوخ تاسف كي سميتگو داها عادي توفنگ له يوخ بلكه بو دونه مسلسل و توپ لارلا محاربه يه گئدير . قاراقشلاق و لكستان اهالي سي احوالي بو گونلرده بلكه دونيانين ان آجي حادثه سي سايلا بيلير . حاكميت دن ال اوزموش و اوز گوج لرينه قالان خالق ، الي يالين و حمايه سيز ايكي گون داوام گئتيره بيلديلر و سميتگو اردوسو اونلاري اوچونجو گونده خزل كيمي يئره توكوب و بير او قده ر اهالي دن بئش – اوش نفر ساغلام قالا بيلديلر !
خوي و سلماس اهالي سي بيرلشيب و 1298 ايلك گونلرينده سميتگويه قارشي آياغا قالخديلار .آغير دويوش لردن سونرا اهالي باشارا بيلديلر سميتگونو شهردن قوغسونلار . بو ظفردن سونرا سميتگو باشينا توپلانان كورد باشچي لاري اونو ترك ائتمه يه باشلاديلار . سميتگو چهريق ده حصره دوشدو . همين گونلرده عين الدوله تهران دان آذربايجانا والي اولوب و گليردي آمما تبريز خالقي اونو بير خاين اولاراق قبول ائتمه ييب و او زنجان دا قالميشدي . سميتگو زاماندان فايدالانيب و عين الدوله يه بير مكتوب گوندريب اوندان آمان ايسته دي . عين الدوله يالانچي بير نئچه شرط قويوب و اونا آمان وئردي و خوي – سلماس اردوسوندا اولان ژاندارم لاري گئري قايتاردي . اهالي شهرلرينه قايديب و اوچ گون سونرا يئنه سميتگو آتلي لاريله چال چاپا باشلادي !1299 دا امين الملك و عين الدوله تبريزه وارد اولدولار آمما خياباني اونلارا قارشي دايانيب و آذربايجان پروبلم لريندن خبرسيز اولدقلاريني دئدي . تبريز خالقي ايسه اونلاري قارشي لاماييب و نهايت مجبور ائتديلر تهرانا گئري قايتسين لار . تهران بو دونه مخبرالسلطنه ني آذربايجانا والي گوندردي . مخبرالسلطنه حيله كار بيري دي و خياباني ني حيله ايله هلاكته يئتيردي . همين بو گونلرده اورمو والي سي سميتگونون تعين ائتديي ارشدالمالك ، اورمو خالقينا قالماز ظولوم لري ائديردي . اهالي شكايته گلديلر . سميتگو عمر آقاني اهالي سوزونه يئتيشين دئيه ، اورمويا گوندردي . عمر آقا شهرچايي كناريندا قيصر خانيم آدلي بير ساراي دا دوشوب و اهالي دن ايسته دي آقشام چاغي اورايا توپلانيب و شكايت لرين يئتيرسين لر . عمر آقا نين اتلي لاري شهره دوشوب و خالقي زورلا قيصر سارينا توپلاديلار . عمر آقا مئيدانا گليب و دئدي : اورمولولار قيرخ مين توفنگ و قيرخ مين تورك ليره سي توپلاييب و سميتگويه وئرمه لي ديلر و تا او زامان كيمي كي اونلاري توپلانماييب لارقيصر ده اولان اهالي گيرو ساخلاناجاق لار ! و داها سونرا سارايين قاپو لاريني باغلاييب و اهالي ني حبسه سالديلار . او گئجه سووشدو و صاباح دان كورد آتلي لار گيرو لاري دويوب – سويوب و بيچاره لردن هر بير تهرله وار – دولت لرين آليب و توپ – توفنگه چئويرديلر ! بو سويقون بير آي تامام داوام ائتدي و حصرده قالان اورمو خالقي عقله گلمز بلالري بو بير آي عرضينده سميتگودان گوردولر . اورمو شهري بئله اولدوغو حالدا كندلر و ماحال لار احوالي بللي دير . اونلارين فريادي دونيايا چاتيردي آمما تهران ساكت جه دايانيب و تامشا ائديردي . تبريز والي سي نومايش ايچون بير نئچه ژاندارمي سويوق بولاغا گوندردي آمما او بيچاره لرده ايلك گونده سميتگو ساريسيندان مسلسله باغلانيب و تامام هلاك اولدولار . سميتگونون جنايت لري نهايت قاراداغلي لاري مئيدانا گئتيردي . قاراداغلي آتلي لار اورمو خالقيندان حمايه ايچون اوچ مين نفره كيمي ييغيشيب و امير ارشد باشچي ليق ايله محاربه يه عازم اولدولار . مخبرالسلطنه امير ارشددن چوخلو ناراضي اولدوغونا گوره و قاراداغلي لاردان قورخوسونا گوره ، بو محاربه يه هئچ مانع اولمادي و بير سوزده دئدي : هر هانسي بو محاربه ده هلاك اولسا بيزيم خئيريميزه دير !( سميتگو و يا امير ارشد ) . هئله 1500 ژاندارم دا امير ارشد اردوسونا علاوه ائتددي . آنجاق ايلك گونده امير ارشد و اردوسو بيرليك ده سميتگونو اورمودان قوغماقي باشارديلار آمما چوخ عجب كي همين گونون آقشام چاغيندا امير ارشد دالدان گولـله لنيب و هلاك اولدو . اونون اولوم خبريني ائشيده ن قاراداغلي لار پريشان اولوب و محاربه دن ال اوزدولر . سميتگو ايسه موناسبت دن فايدالانيب و يئني دن يوگورمه يه باشلادي . مخبر السلطنه امير ارشدين اولوم خبريني ائشيدندن سونرا گوله رك دئدي : امير ارشدين باشدان سووشماسي اردويا خرج ائتدييم يوز مين تومنه دئيرميش !
آنجاق بو محاربه ده گوناهسيز ژاندارم لارين مين دن چوخو هلاك اولدولار . 1299 – اوچ اسفند ده تهران دابير نظامي كودتا اوز وئرير و رضاميرپنج ايش باشينا گلير . بير ايل سونرا او ، ماژور حبيب الله خاني سميتگو يا قارشي گوندرير . آمما 19 بهمن 1300 ده ژاندارم لار و قزاق لار آراسيندا دهشتلي بير محاربه تبريزده اوز وئرير و سميتگو و اورمو ياددان چيخير . بو دونه ايسه سرتيپ امان الله جهانباني سميتگويه ساري گوندريلير . البته سميتگو اوزو چهريق ده سالديرديغي بير ساراي دا چوخلو قادين لاريله مشغول ايدي و سيد طه اونون فرمان لارين سوروردو . سيد طه امان الله خان اردوسون دارما داغين ائدير . ايكينجي يوروش 1301 مرداد آييندا باشلايير . خوي و سلماس دان كونولو اولان چوخلو كس لر بو محاربه يه قوشولوب و ايكي گون آغير دويوش دن سونرا سلماس – خوي – قاراقشلاق – لكستان – گولمانخانا- شرفخانا و اورمو سميتگودان آلينير . سميتگو و آدام لاري يئنه چهريق ده حصره دوشورلر . او بير نئچه قادين و اوشاق و مال – دولت گوتوروب عثمانلي يا ساري قاچير . تورك اردوسو اونو تركيه توپراغينا آلميرلار . سميتگو بئله ليك ده ايكي ايل تامام سرحدده ياشايير . ايكي ايل سونرا 1303 ده ايران حاكميتي اونا ايذين وئرير يئني دن ايران توپراغينا گليب و چريق ده مرزدارليق ائتسين !! سميتگو چهريق ده يئرلشيب و آز زامان گئچمه ميش دير كي 700 آتلي له يئنه چال چاپا باشلايير . بو دونه باشاري سيز اولور و يئنه ده سرحدده قاچماغا مجبور قالير . بير ايل بوندان سونرا سميتگو اشنويه نين كورد والي سي له دوستلوق سالير و 27 تير 1309 دا سرلشگر مقدم له گوروش قراري آلير . او ، ايسته يردي رضاشاها ائتديي خدمت لر برابرينده بير پارا طلب لر و توقعي لر بيلديرسين . نه دن كي ايكي تورك خالقي آراسيندا سرحد ياراتماغي او ، رضاخان فرماني له باشارميشدي و يوزلر كورد ائليني هر بير دياردان چكيب و شمال شرق سرحدلرينده يئرلشديرميشدي . مقدم اونا گوروش وعده سي وئرير آمما همين گونده اشنويه كوچه لريندن سووشاركن داملاردان آتيلان گولـله لر له او و ديگر يانيندا اولان آتلي لاري هلاكته چاتديلار . اونون آرواتلاري هر بيري بير كورد ائل باشچي سي له ائولنديلر و ائولادلاريندان ايكي اوغلونو رضاخان اوز حمايه سينه آلدي و اونلاري بير عومور ساپورت ائده رك آوروپايا گوندردي تا تحصيل آلسين لار . سميتگونون عائله سي پهلوي حمايه سيني تا 1332 ايلينه كيمي آلا بيلديلر .
هرحالدا سميتگو بلكه كوردلره بير ثابت يئر تاپماق طلبينده چوخ جنايت لر ائديب و بو باره ده اوزوندن دهشتلي خاطره لر خالق يادداشيندا قويموش دور آمما بو آرادا انگليز و آمريكا و حتي روس دولت لري ائتديي جنايت لري ده گوزدن قويماييب و اونلارين دومانليق سئومه لريني آنمالييق . بئله محاربه لر سايه سينده نه تك كورد ائل لري بير بللي سرحد ده ماليك اولماديلار بلكه آذربايجان خالقيندا بير خوشا گلمز تاريخ صحيفه لري ياراديب و ايكي شرق خالقي آراسيندا بير اونودولمايان كينه ياراتديلار . و چوخ عجب كي استعمارچي حاكميت لر هئله ده بو تاريخي سووموش متد لاري يئني دن ايشه توتماق فيكرينده گورونورلر . هرحالدا بير خالقين ياشاماغينا و البته شرف و عزت له ياشاماغينا تكجه همين خالق اوزو باشارا بيلير ، ديگرلردن اومماق هئچ زامان ثمرلي اولماييب دير و يقين كي اولماياجاق دير .

زهره وفايي