ديل و ديلچي ليك عصرين ان اونملي مبحثي

( ديل و ديلچي ليك عصرين ان اونملي مبحثي)

انسان لارين ياشايشي له باغلي ليقي اولان ديل مبحثي ، چوخلو عاليم لري بو باره ده تدقيقات و آراشديرماغا چاغيرميش دير . بو

آراشديرمالار هر بير عصيرده بير سويه ده گئتميش دير سه ، نهايت يئني عصيرده بو قونو داها اونملي اولاراق ، داها آرتيق دقت طلبيني گوسترميش دير .ديويد كريستال 1992 نجي ايل ده سون نوكته لري ديل باره سينده بئله اعلان ائتميشدير . ( كمبريج ديل سايكلوپدياسي ) :
ديل و ديلچي ليك حاققيندا 20 قونو آيرليب و هر بيري دقت له آراشديرمالي دير . بونلار عبارت دير :
1 – ديل انسان تانيتيم بيلگي سي اوزوندن (anthropological linguistics)
ديلين دئيشيك ليك لري كولتوره ل اينام لار و سوي لار اوزوندن – انسان تانيتيم اساسيندا .
2 – ديل ايشلتمه ك اوزوندن (applied linguistics )
چئشيدلي باخيم لاردان فايدالانماق ديل و ديلچي ليك اوزوندن و او اويرتمه ك – اويرنمه ك – چئويرمه ... و سايره قونولار دير .
3 – ديل بيولوژي اوزوندن ( biological linguistics )
انسان لارين ديل تاريخي – سوي تاريخي – اوشاق لارين ديل ساحه سينده ايره لي گئتمه سي .. و سايره .
4 – ديل درمان اوزوندن (clinical linguistics )
ديلچي ليك واسطه سي له دانيشيق لاردا اولان چاتمامازليغي فيزيكي باخيمدان ساهاتماق – اشارت ديلي – يازي ساحه سي .
5 – ديل كامپيوتر اوزوندن (computational linguistics )
ديل و ديل چي ليك آراشديرماغي يئني علم لر خصوص كامپيوتر له باغلي واسطه لرله– چئويرمه غيرانسان واسطه سي له– يئني يادلاماق– وقوندارما ذكاء .
6 – ديل اويرتمه ك اوزوندن ( educational linguistics )
ديل چي ليك مبحث لريندن فايدالانماق اويرتمه ك ساحه سينده و ديل اويرنمه ك – خصوص آنا ديلي - مكتب لرده و باشقا مركزلرده .
7 – ديل اتنيك اوزوندن ( ethnolinguistics )
ديل آراشديرماسي چئشيدلي قوم لار – طايفالار ايچينده – سوسيال ايش بيرليك لر اساسيندا .
8 – ديل جئوگرافي اوزوندن ( geographical linguistics )
چئشيدلي يئرلرين ديل لري و لهجه لرين اراشديرماق – اونلارين يايلما اساسيندا جئوگرافي باخيمندان تحقيق.
9 – ديل ماته ماتيك اوزوندن ( mathematical linguistics )
ديل ده اولان ماته ماتيك فاكت لاري و باشاري لاري آراشديرماق – بو باره جبر و سايي وديگر باغلي علم لردن فايدالانماق .
10 – ديل نورولوژيكي اوزوندن ( neurolinguistics )
انسان ديلي ايره لي گئتمه آراشديرما سي عصب باخيميندان خصوص ديل و بئيين له باغلي فاكت لار و ديل دوشونمه سي .
11 – ديل فلسفه اوزوندن ( philosophical linguistics )
ديل يئريني فلسفه دوشونجه لرينده آراشديرماق و ديلچي ليك .
12 – ديل پسيكولوژو اوزوندن ( psychdinguistics )
ديل و پسيكولوژو اكت لر آراسيندا اولان ري اكت لر و ديگر علاقه لري آراشديرماق – مثال دقت – فيكير – يادا سالماق .....
13 – ديل سوسيولوژي اوزوندن ( sociolinguistics )
ديل و توپلوم دا اولان ايش بيرليك لر – خصوصي له اونملي رولو اولان سوسيولوژيكال فاكت لار .
14 – ديل سايي آلما اوزوندن ( statistical linguistics )
ديلين سايي آلما باشاريسي له باغلي مبحث .
15 – ديل دين دارليق اوزوندن ( theolinguistics )
ديل مقدس كيتاب لاردا يازيلاركن – دين عاليم لري ساريسيندان يايلاركن – ساياق مبحثي .
16 – ديل گرگين ليي ( critical linguistics )
بو مبحث 1979 دا راجر فاولر واسطه سي له اورتايا گلميش دير . اوندا ديل ده اولان مانلاما باشاريسي – سوز اولچمه ك و سوسيال اورنه ك لرين اثرلري فيكيرده و اونلارين اثرلري ديل ده و عمومو اينام دا آراشديريلير .
17 – ديل قادين اينام لاريندا ( feminist linguistics )
بو مبحث ده قادين لارين دوشونجه لري اركك لرين يازي لاري باره سينده – قادين لارين ياراتديقي اثرلر – قادين ايماژ لاري ادبي اثرلرده آراشديرلير .
18 – ديل چي ليك گرگين ليي ( tunguistic criticism )
بو مبحث ده اورنه ك اثرلر ياراتديغي ديل – سوسيال – كولتوره ل – اينام – جئوگرافي .... باخيميندان آراشديريلير .
19 – ديلچي ليك يازي لار اساسيندا ( text linguistic )
بو مبحث ده ديل – اونون دانيشيق سويه سي – يازماغي – آنلاشماغي – سوسيولوژيك اثرلر – نراتيو لر « روايت ائتمه لر » فولكلور و عنعنه لر آراشديرلير .
20 – ديل و دوشونجه ( thought and laguage )
بو مبحث رونالد . و . لانگاكر واسطه سي له اورتايا گليب دير و سون و ان اونملي مبحث اولاراق داها آرتيق دقت لري اوزونه ساري چكميش دير . همين مبحث ده ويگوتسكي داها دورت قونو آييرميشدير :
1 : ايلك دوروم – بو دوروم دا ديل دقت له ايشه چكيلمير . حالبوكي دوشونجه ديل سيزده اوزونو گوسترير . اوشاق لار بو دوروم دا دانيشيق لاري له گوردوك لري ايش لر آراسيندا بيرليك ياراتماغا اونم وئرميرلر حالبوكي گوسترديي ايش لر داها آرتيق اونلارين دوشونجه لرينه ياخين دير و ديل ده اولان اونمي بو باره ده هئله حس ائتميرلر و ايشه توتمورلار .
2 : ايكينجي دوروم – بو دوروم دا دوشونجه اوزونو گوسترمه يه باشلايير . اوشاقلار بئله دوروم دا ديل ده بير پارا معناسيني دوغرو باشا دوشمه ديك لري سوزلردن – دوشونجه لريني اعلان ائتمه يه فايدالانيرلار . بئله دوروم دا كولتور – عائله – چئوره ده اولان كس لر – اوشاغين چئوره سيني دولايان توپلانتي اونا بو باره ده يارديم ديلار . بو فاكت لاردان بيريسي اوشاق لا ايش بيرليي اولمازسا – اوشاق دا دوشونجه يارانماسيندا عكس اثرلر اولاجاق دير .
3 : اوچونجو دوروم – بو دوروم دا اوشاق ايچينده اولان دوشونجه ني باشقالارا اعلان ائتمه ك ايچون گوزه گورونه ن ابزارلار آختارير . بئله كي مثال سايماق ايچون بارماق لاريندان امداد آلير . ويگوتسكي بو دورومو اوشاق ايچون چوخ اونملي سايير نه دن كي بو دوروم دا داها ديل تكجه سوزو يئتيرمه ك ايچون دئييل بلكه دوشونجه چاتديرماق مقصدينده دير و بو ديل له اوشاق اوز دوشونجه سيني و حركت لريني بير لشديرمه يه چاليشير . مثال « كوسدوم » دئينده – بيرده اوزونو يانا چئويرير – گوزلريني يومور – حتي اللريني قارماقلايير . دئمه ك او – دوستلوق اوز به اوز دايانماق دا – گوز گوزه باخماقدا و ال اله دورماق دادير – ياخشي جا دوشونور .
4 : دوردونجو دوروم – بو دوروم دا اوشاق بير انسان اولاراق باشارير دوشونجه سيني ايچه ريده ساخلاسين و ديل يا ديگر واسطه لرله گوسترمه سين . بئله حال دا اوشاق بارماقلارينا و يا كاغيذا – مدادا مراجعت ائتمه دن ايچه ريسينده سايير – علاوه ائدير – ويا كسر ائدير . ديل بو دوروم دا دينجلمه ك – داها زنگين لشمه ك و پيشمه يه مجال تاپير . بو دوروم دا ديل و دوشونجه نين ايش بيرليي هر بير اوشاغين كاراكتري يارانماسيندا اساس رولو اوينايير . بو اوزدن دير ويگوتسكي و ها بئله ديگر عاليم لر چون پياژه – باختين – ديكسون كراو – كارل بروكمن ....بو دوروم دا اوشاقلاري نه تك آنا ديليني دئيشمه يي بلكه بئله دوغولدوغو شهري ترك ائتمه دن خبردار ائديرلر و بو باره ده شلي ( آلمانيا شاعري ) سوزوندن فايدالانيرلار كي (( تانري انسانا ديل وئردي و ديل انسانا دوشونجه باغيشلادي ! )) .
زهره وفايي

چامسگي و دوشونجه مبحثي ( چئويره ن دوكتور عزبدفتري )