تاپماجالار

تاپماجالار

(( .................تاپماجالار كيتابينا يازيلان اون سوز.................................))

آذربايجانين زنگين فولكلوروندان بيريسي ده تاپماجالاردير . تاپماجا يا بيلمه جه و يا ياهالتما بير پارا سوزلرديلر كي اونو دئيه ن ، ائشيدندن جاواب توقعي سي اولور . آنجاق بئله بير ساده سئوال و جاواب دا مين لر ده يه ر وارميش .
انسان لار ياشاما مجبور اولدوق لاري حالدا همين ياشامي داها ياخشي و داها ده يرلي سوومايا چاليشميش لار . انسانين ياشايش گوزه ليي اونون آرتيق دوشونجه سيندن آسيلي دير . دئمه ك دوشونه ن و باشاران كس لر داها گوزه ل و دينج حيات گئچيره بيلميش لر . آمما عكسينه دوشونجه سيز و باشاري سيز كس لر دايما فلاكت له عومور سورموش لر . باشاري چئشيدلي يول لار لا اولموش سادا ، دوشونجه تكجه و تكجه دوشونمك له الده ائديلميش دير . دوشونمه يه واسطه چوخلو يول لار واردير . اوخوماق و بيلمه ك بو گونون واسطه لري سانيليرسا ، اختاريب و تاپماق ان قديم دن دوشونجه آرتيرماق يوللاريندان دير .
آذربايجانلي لار ان اسكي زامان دان آراييب و آختارماغي اوزلرينه بير گره ك لي يول بيلره ك ، هر واسطه ايله بو يول دا گئتميش لر . گزمه ك – شهر به شهر دولانماق – يئني كس لر گورمه ك – يئني سوزلر اويرنمه ك و داها دوغرو دئييب – دانيشماق دا سر اولان آذربايجانلي لار ، بو صنعت ده داها ايره لي گئده رك ، چوخ آغير و معنوي اثرلر ياراتميش لار . بو اثرلر گئچميش زامانلارين گئديشاتي اوزوندن يارانيب و بو گون اونلارا « فولكلور » يا « خالق دوشونجه سي » دئييرلر . ايه ر بو گون آذربايجان يئرلرين و آذربايجام خالق لارين داها آرتبق بو وارليق دا زنگين گوروروك ، نه دني آتالاريميزين و آنالاريميزين بو باره ده دقت لي و اصرارلي اولماق لاري دير . ديگر طرف دن آذربايجان يئرلرينده اولان هاوا دورومو – ها بئله صنعت لر چئشيدليي – هابئله خالق لار دوستلوغو، دانيشيق واسطه لرين داها ايره لي گئتمه سينه و زنگين لشمه سينه سبب اولموشدور . باياتي لار – ناغيل لار – مثل لر – اويوتلو سوزلر – حكايه لر .... و اون لار بلكه ده يوزلر بئله واسطه لر له باشارماق اولور آذربايجانلي لارين گئچميش تاريخ – مدنيت – كولتور و دوشونجه لرين آچيب – آراماق . تاپماجالار ايه ر گئچميش ده تاپماجا آدي له تكجه باش قاتماق و گون سووماق مقصدينده يارانميش دير ، بو گون پسيكولوژو عاليم لري اونو « presencity puntual minds» عنوانيندا هر بير شخصه خصوص اوشاق لارا لازملي گورورلر . دئمه ك تاپماجالار علم اوزوندن بير ده يرلي معناني داشيرميش لار و او « داها سورعت له دوشونمه ك و آنماق » مقصدينده وارميش . تاسف له بو گونكو اوشاقلاريميز آرتيق فيكير ائتمه سين دئيه ، هرنه دن فايدالانير . حساب ماشين لاري – كامپيوتر و حاضير اولان جاواب لار ، اونلاري فيكر ائتمه ك دن ايره لي ساخلايير و آتالار سوزو « پيچاق ايشله ديك جه ايتيله ر » فيكير لر ايشله مه ديك جه كوته لير !
تاپماجالارين ده يرين آرتيق دوشونمه ك ايجون كفايت ائده ر ايكي يا اوچ يوز ايل بوندان اونجه ده بير قيش گئجه سيني تصور ائده ك . عائله بير كورسو باشينا توپلانيب و چاليشيرلار يئني تاپماجالار ياراديب و دئيله ن تاپماجالارا هامودان اونجه جاواب وئرسين لر . بئله بير ياريش فيكيرلري ايتي ائتديكجه ، عائله ايچينده اولان صميمي ليك و باغلي ليغي داها آرتيرميشدي . ديگر طرف دن عائله اوشاق لاري ايچينده دوغرو بير ياريشي باشارميش دير . و داها اونملي سي او گونون ابزارلاري – مئيوه لري – حئيوان لاري ...... وهر نه يي بو تاپماجالار دا ثبت اولموش دور .
هر حال دا بو توپلانتي دا سگگيز يوزه ياخين تاپماجا آلفابت اوزوندن سئرالانيب و اوخوجويا چاتديريلير . اونلار بو گونكو ائشيده نلره بير آز چئتين اولدوغونا گوره جاواب لاردا داها آرتيق ايضاح وئريلميش دير . نه دن كي گئچمش دن بوگونه دك چوخ سوزلر دئيشيلميش دير و تكجه دئيشيلمه يه ن سوز « انسان هر حال دا اوزو آرتيق دوشونجه دالي جا گئتمه لي دير ! » سوزودور !
نهايت بو توپلانتي ني تقديم ائديره م بير ائل معلمي اولان « صمد بهرنگي » جنابلارينا و اونون يولونون داوامچي سي اولان « بهروز حقي » قارداشيما .
تبريز - 1383

آذربايجاني ها به هوش باشند

آذربايجا نيها به هوش با شند !

عليرغم شعارهايي كه به جهت همرنگي و همرايي و همدلي در تمامي وجوه حيات كنوني سر داده ميشود و عليرغم تمامي نمايش هايي كه به جهت بر پايي دهكده بزرگ جهاني ارائه ميگردد ، انسانها به جهات بسياري با هم تفاوتهايي دارند . اين تفاوت ها نه از روي عناد و تكبر بلكه بعنوان آياتي از قدرت الهي و نشانه هايي از زيبايي هاي طبيعت وجود دارند و ابدا قابل انكار نيستند .بنابراين نه فرد و نه ملتي ميتواند خود را تافته جدا بافته فرض نمايد و نه مي بايد خواسته هاي خويش را بر ديگر افراد و اقوام و ملل تحميل نمايد . علوم ديرين و علوم معاصر و مترقي همگي بدون استثنا به اين امر معترفند و بر اساس اين اعتراف ، واژگاني چون مردم – ملت – زبان – دين – فرهنگ – رسوم – اعتقادات ..... را مبناي كار قرار داده و تفاوت هاي طبيعي انسانها را در اين جدول توافقي قرار داده اند . بنابراين حقايق ميتوان ملتي را « ملت » ناميد بي آنكه واهمه اي از شعارپردازان و نمايشگران بي محتوي نمود . و بر اساس همين حقايق ميتوان نمود هاي ظاهري و باطني يك ملت را بعنوان دارايي هاي بلا منازع آنان در شاخصه تعريفي و وجودي « ملت » قرار داد .
آذربايجاني بنا بر دلايل بسياري منجمله طبيعت زيبا و الهي منطقه ، بنابر تاريخ كهن خويش ، بنابرفرهنگ منسجم و مرتب خويش و...ويژگي هاي خاص خود را دارد كه به واسطه آن ويژگي ها ميتوان آذربايجاني را ملتي به واقع در رديف ديگر ملل متمدن جهان قرار داد . اما از آنجا كه تمامي جهانيان يكسان نمي انديشند ، آذربايجاني نيز به واسطه همين دارايي ها ، مورد هجوم و هجمه جهانخواراني است كه نه تنها چشم طمع به ته مانده دارايي هاي اقتصادي و مالي وي دارند بلكه در جهت محو فرهنگ بكر و زيباي آنان نيز كمر همت دشمنانه اي البته ، بسته اند .
براي روشن شدن موضوع به چند مثال مي پردازيم . يكصد سال پيش تار و دايره آذربايجاني از لوازم ضروري هر خانه به شمار مي رفت و كمتر منزلي را ميشد يافت كه بدون موسيقي اصيل آذربايجاني روزهاي شادي را سپري سازند . عليرغم اين الزام ، حيا و حدودي براي اين كار در نظر گرفته ميشد . و رعايت اين حدود بي آنكه قانوني براي آن نوشته شود و پاسباني مجري آن باشد در نهايت درجه خلوص رعايت مي گرديد
و يا استعمال دخانيات از قبيل قليان و چپق و سيگار چندان براي مردمان يكصد سال پيش آذربايجان نا مانوس نبود . اما براي اين كار نيز حدود و ممنوعاتي در قانون عموم نوشته شده بود و بلا استثنا مراعات مي گرديد . شايد پسري سي سال تمام سيگار مي كشيد اما پدر از اين امرمطلع نبود چراكه كشيدن سيگار در برابر بزرگان خانواده منع اخلاقي داشت . و يا مسئله ازدواج و تشكيل خانواده از اركان مدنيت آذربايجاني به شمار مي رفت و به حدي در اين امر دقيق و مصر مي نمودند كه ساليان سال نامي از اختلاف و جدايي به ميان نمي آمد . كلمه طلاق براي اين مردم نامانوس و مترادف با زشت ترين معناها مي نمود .
و يا پوششي كه آذربايجاني از آن استفاده مي نمود كاملا متعادل و متناسب با سن وسال – شغل و مقام – قد و اندازه – و حتي متناسب با فصول و سال و ماه بود . وسواسي كه در اين امر مراعات و ملاحظه مي گرديد اوضاع اين جامعه مدني را چنان از نظر اخلاقي و اجتماعي و اقتصادي و رواني ...متعادل نموده بود كه هيچ لغزش و انحرافي را در اين باره متصور نبودند .
انتخاب دوست – انتخاب شغل – انتخاب منزل – حتي تصميم به مسافرت و تعيين محل سفر ... و ريزترين مسائل وابسته به يك زندگي جمعي و مدني مد نظر پدران ما بود . روحشان شاد باد هر چند كه راهشان بي رهرو ست !
متاسفانه امروز مغرضان و دشمنان در هر جلوه و در هر لباس ودر هر شكل به جنگ با اين ملت بر خاسته اند . امروز ديگر نه تنها ريزترين مسائل زندگي مد نظر هيچكس نيست بلكه كلان ترين مسائل نيز با خونسردي و بي اعتنايي كنار گذاشته ميشوند و در يك جمله « ملت آذربايجان به فاجعه عادت مي نمايد ! » .
امروز در سايه تبليغات سوء و سمپاشي هاي بي وقفه كساني كه كمر همت به نابودي آذربايجاني بسته اند ، دادگاههاي خانواده مملو از زنان و مرداني است كه نفرت و كينه بي دليلي تا مغز استخوانهايشان راه يافته است ! هر روز هزاران پرونده در هزاران نقطه از اين خاك الهي و سمبل زيبايي ، بسته ميشوند كه حكايت از نامردي و نامرادي ها دارند ! امروز ديگر جايگاه پدر و پسر – مادر و فرزند – استاد و شاگرد – ريش سفيد و نوجوان – هنرمند و بي هنر ....چنان از هم دريده و پاشيده شده است كه براي انسجام مجدد آن بايد كه منتظر معجزه اي بود !
امروز قبح مسائل و مصائب با تبليغ هاي جمعي و القاء فرهنگ هاي غير خودي و وارداتي چنان از بين رفته اند كه ديگر فاصله اي بين قبح و ارزش ديده نمي شود . امروز هر آذربايجاني ناخواسته اما با دليل ، منتظر فاجعه اي است كه بر سر خود و آشنايانش به نحوي نازل خواهد شد . امروز نام فاجعه را به تمدن نو و تاثير پذيري از ديگران تبديل نموده اند .
براي پيمان مجدد با پدران مدرك مان قدم اول را چه كسي بر خواهد داشت ؟ و با اين اوصاف آيا نام ديگر « معجزه » همان « اراده ملي » نيست ؟

زهره وفايي آراز ده رگي سي له آپارديغي دانيشيق

زهره وفايي آراز ده رگي سي له آپارديغي دانيشيق ( تاريخ 17/10/1383)

مدني ايشلر اوجاغدا ايشلنمه لي ديلر

زهره وفايي خانيم آذربايجان تورك ادبياتي ساحه سينده چاليشديغيز ايچون ايلك سورونو بو ساحه يه وئريريك . سيزجه آذربايجان ادبياتي اينديكي چاغدا نه دوروما ماليك دير ؟
n بونا جاواب اونجه بيلمه لييك هانسي چاغي و هانسي يئري قياس ائديريك . منجه آذربايجان ادبياتي گئچميش اوتوز ايل قياسيندا بو گون ياخشي دوروما ماليك دير . آمما اوتاي آذربايجان و ها بئله باشقا اولكه لرله قياس دا دئمه ك چوخ گئري قالميشيق .
ايران چرچيوه سينده اولان فابريكا ماليك لري چوخو آذربايجانلي ديلار .سيزجه آذربايجان سرمايادارلاري بو گئديش ده نه رول لاري اولا بيلير ؟
n ايلك اولاراق بيزيم توقعي ميز ارشاد اداره سيندن دير كي بو ايشه متولي سانيلير . اوندان اومودوموز كسيله ن حالدا البته بئله سرمايادارلار دالي جا گئتمه لييك . بئله دوشونورم كي سرمايادارلار ايله دانيشماغين اوزه ل يوللاري واردير . اونلاري راضي ائتمه ك دانيشيق ايسته يير . بئله كي اونلار مالي فايدالاردان گوز يوموب و بو ايش لرين داشيديغي كولتوره ل منافعي يه اينانسينلار . منجه كولتوره ل ايش لر بير پس انداز كيمي دير . بير ملتين اعتباري اونون كولتورونده دير .
اينديليكده توركجه ديلينده اوزه لليكله آوروپا اولكه لرينده چوخلو كيتاب و ده رگي لر نشر اولور . بونلارين آذربايجان مدني حركتي انكيشافيندا خصوص ديل و ادبيات ساحه سينده نه تاثيري اولا بيلير ؟
n البته كي ائتگي سيز دئييل . ياييلان كيتاب يقين بير يئرده ثبت اولور . كولتور دئييلنده عموم كوتله نين ايسته يي – فيكري و هايئله اينامي دير . من بيلميره م ديشه ري ده چاليشان لار نه ساياق چاليشيرلار . بلكه ايچري ده اولان قايناقلاردان فايدالانيرلار . و يا گئچميش ده ثبت اولونان اثرلردن ياراناليرلار . هرحال دا ايشلري ده يرلي دير . منجه مدني ايش لر اوجاغين اوزونده ايشلنمه لي دير . اوجاقدان اوزاقلاشديقجا ايستي سي ده آزالير توستوسو ده ! بيز گره ك ايچريده چاليشان لارا آرتيق يارديم ائده ك . ايشلريني داها دقيق و داها دوزگون يارتماغا اونلارا امكان ياراداق . بئله ليك له بير اثر ثبت اولونان حال دا اونا مراجعت ائدنلر بيلسين لر كي بو اثر ميز داليندا يارانماييب دير بلكه اونو يارادان قاپي قاپي گزيب دولانيب دير . بيز اينديليك ده ديلچيليك و ها بئله سوزلوك حاققيندا آغير چاتمامازليغيميز واردير . بو ايش بير كسين ايشي دئييل نه دن كي بير كس تكجه بير كس قده ري چاليشا بيلر . بو گون آذربايجان دا بير لوغت شناسليق مركزي گره كير .
بويوردوز اوجاق دا ايشلنمه لي دير ايش لر و سيزجه بو اثرلر ايچريده ياييلسا داها ياخشي اولماز ؟
--- من بيلميره م اونلاري يايان لار نه آماج داديلار . بو گون اينترنت بير نهنگ واسطه دير . ايش اهلي هر نه يول ايله اولموش سادا آختاريب تاپاجاق دير . بورادا بيرده ساتيش پروبلمي واردير . و ديگر طرف دن سوز صاحبينه يئتيشمك سوزودور . منجه اساس ايشين بوراسي دير . اوجاق دا دوروم بير ساياق دير كي يازيچيا يازي دان چوخ اعتبار وئريلير . ايش ده گوروروك كي تانينميش يازيچيلارين اثرلرينه آرتيق ماراق گوستريلير . آمما آد بير آز نابلد اولاندا اوخويان شبهه ايله ياناشير . منجه اساس اوخوجونو جذب ائتمه ك دير . و من ايشلريمده بو باره ده نائليت تاپميشام . خالق سئوير اوز فولكلورونو ثبت اولموش حال دا گورسون . دوغروسو بيزلر هر گون و هر ساعات اوز فولكلوروموز ايله ياشاييريق آمما يازيلان حال دا خالق اوز شكليني دوغرو بو كيتاب دا گورور . بونلار حاقلي ديلار ايه ر ايسته ييرلر اوز حاقلاريندا آرتيق معلومات آلسينلار . اوز تاريخ لري حاقدا آرتيق بيلسينلر . بوگون هر كيمسه دونيانين هر هاراسيندا يازير گره ك كي اونجه اوز مخاطب يني تاپسين . و ديگر طرف دن اوجاق دا ياشايان بيري خالقين گوجوندن خبرداردير . اونا گوره چاليشيريق قيمتي اوجوز كيتاب ياياق . بونا بلد اولمايان لار كيتابي يوخاري قيمتده بازارا وئريرلر و يا قونو نامانوس اولور . و بئله حال دا خالق ياخشي قارشيلامير و يالنيش ايش گوره ن لر بونسوز كي اوز يالنيش ليق لارين قبول ائتسين لر گوناهي خالقين بوينونا ساليرلار كي جاماعات عوام دير بيلمير كيتاب نه دير . كيتاب اوخوماق نه دير . كيتاب يا ده رگي ايشي بير اينجه صنعت دير و بيري بو ايش ده باشاريلي اولماق ايسته سه هر طرفلي حسابلاييب سونرا مئيدانا گيرمه لي دير . يوخسا شهرت يا باشقا آماجا گوره اولسا هر توره لي سونونجا قاتلاشمالي دير .
ايندي مخاطب لريميزين باشلاري آشاغا يئنيب دير . نظره گلير داهادا آشاغي آپارمالييق . اورنك ايچون بينوره لي بير ايش گورمك ايچون اوشاق ادبياتي ساحه سينده چاليشمالييق . بيزيم اولكه ميزده بو باره ده نه ايشلر گورولوب سيز لر نه ايش گورموسوز ؟
--- دونيانين چوخ يئرلرينده ايش بئله دير كي مثال شطرنج ايچون كلوپ لار وار – كلوپون ده رگي سي وار – كيتابي و يازاني وار . اثرلر بير تشكيلات اوزوندن يارانير . آمما بيزلر تامام اوزه ل گوج لريميزله چاليشيريق . اونا گوره ده ايش ده يرلي اولمور . اوشاق ادبياتي دا بو سئرادان دير . من اوچ – دورد ايل اولور بونا چاتميشام كي اوشاقلاريميزي دا كولتوروموزده اشتراك وئرمه لييك . اوشاق ادبياتيندا بير نئچه كيتاب يايميشام . البته ده رگي مجوزي ايسته ميشم اولماييب . اوشاغي آرتيق دوشونه ن آناسي دير . منجه خانيم لار و آنا لاريميزا بو باره ده آرتيق وظيفه دوشور تا ائولادلاريله علاقه ساخلاسين لار . اوشاقلارا اويرتمه لييك كي توركو اونلارين اصيل ديلي دير . بو ديلده كيتاب دا اولا بيلر – بير تكميل ديل كيمي ناغيل – نقاشي – و هر بير زاد اولا بيلر . اوشاقليقدان بو ساياق عادت ائتسه لر چوخ ياخشي اولار . بو ايشلر البته متولي ايستير و اودا كي قحط الرجال دير ! هر حال دا هر كيمسه نه قده ر اليندن گلسه بو باره ده چاليشسا غنيمت دير .
دئدييز كيمي اوشاقلارين اوستونده ايشله مك چوخ قادين لارين وظيفه سي دير . آمما گوروروك كي بعضي خانيملار اوشاقلارين فارسي اويره ديرلر . بونلار بئله دوشونورلر كي فارسي باجاران اوشاق ياخشي درس اوخوياجاق بير حالداكي روانشناس لار بونون ترسين دئييرلر اوز آنا ديلين ياخشي باجارمايان اوشاق اوزگه ديلينده ياخشي اويرنه بيلمير بو زمينه ده فرهنگي ايشلر گورمه لييك . نه جور ائده بيلريك كي خانيم لارا يئتيره بيله ك كي اوشاقلاريميزا اوز آنا ديللرين اويرتمه لييك ؟
--- اونجه ده دئدييم كيمي بيز هانسي قياس اوزوندن بونو دئمه لييك . بو گون اوشاقلارا توركو آد قويماق داها شدت له يرينه گئدير . يوزده سكسان فاييز اوشاقلارين آدي توركودور . بو بير آتا و آنانين اوره ك ايسته يين يئتيرير . و گوسترير كي بونلار بونو دوشونوبلر اوز كولتورلرينده گوزل آدلار وار و باشقا ديللردن آد بورج آلماغا احتياج گورونمور . ديگر طرفدن عائله لر اوشاقلاريني فارسي دانيشديرديقلارينا گوره گركمز اونلاري چوخ قئناياق . گورورسوز كي اوشاغي فارسي يا توركو دانيشديرماق ائوده بير ائيله اونون ياراماغيندا تاثيري اولمور . آمارلار گوسترير كي ايكي ديللي اولكه لرده اوشاقلارين درس دن دوشمه سايي سي چوخ يوخاري دير . بونا مسئول لار گره ك فيكير وئرسين لر . بلكه بو ده يرلي سرمايالار اليميزدن گئتمه سين . گره ك كي اوشاق دا و آنا دا بير قرار علاقه يارانا . يوخسا زور هئچ زامان دوز گون جاواب وئرمه ييب . اونجه ده هر بير كس اوزو اينانمالي دير كي گوبله ك دئييل كي يئردن چيخميش اولسون . اينانسين كي اوزونون بير ده رين كولتورو واردير . بونا اينانسا اوزو يارادان لاردان اولاجاق دير . همين اوشاق كي ائوده فارسجا دانيشديريب لار اون دورد ياشينا چاتاندا بيزه مراجعت ائدير و توركو اوخويوب يارماغا يارديم كيتاب لار ايسته يير . اوشاقلار بير زامان بويويوب و گرچك لري باشا دوشه جك لر . آمما بيز ايله شيب بو زاماني گوزله مه مليك . اوشاقلاريميز گاهي شاشقين قاليرلار كي بو گئيدييم پالتار – بو دانيشديغيم ديل – بو منيم آديم – كيميندير . بير گورو كيمي بو سورو لارا هر تهر له جاواب وئرمه ك هر بير كيمسه نين بوينوندا بير وظيفه كيمي دير . ساده جه اوشاغا بير توركو آد سئچمه ك له اونا آنديراق كي سن هويت سيز دئييلسن – و سنين كيمليين چوخ گونمه لي بير كيمليك دير . و بونا گوره نه تك هئچ اوتانماغا يئر يوخدور بلكه عكسينه چوخ فخر ايله دئيه بيلسين من كيمم – نه سيه م – هر حالدا من بونا اينانيرام كي خانم لار بو باره ده آرتيق اثرلري اولا بيلر .
سيزين يازي لارين چوخو فولكلور باره سينده اولوب دور . ايندي نه ايش واريدي ؟ نه ساحه ده چاليشيرسيز – الينيزده نه ايش وار ؟
--- اوتوز عنوانا ياخين فولكلور كيتابيم يايليبدير . آنجاق بو ايش بير ائله گئنيش دير كي بير كس ين اليندن گله ن دئييل . و نه ده عومور بونا كفايت ائده ر . من كيتاب لاريمين اون سوزونده يازارام كي بو عنعنه ميثال تبريزين ششگلان محله سينه عايددير . دئمه ك حدديني بللي ائديره م . چاليشيرام آز تيراژ دا اولسادا ييغديق لاريمي ياييب و ثبت ائده م . بير پاراسينين عنوان لاري بير ائيله تئزه دير كي حتي او تاي دا چاليشانلاردا گورمه ميشه م . ميثال آلقيش – قارقيش توپلانتي سي يا گئييم لر و يا قاب لار . يا اولچولر حاققيندا مختص بير كيتاب يازلماييب . باشقا شهرلرده اولان اويرنجي لر ده بو باره ده ياخشي چاليشيرلار . اونلار بونو يقين ائديب لر كي بو فولكلور بيزيم دير و بيز لر اونو توپلامالييق . ايندي ليك ده نام آورا آذربايجان « 5 » - و « اوروج » قيسا ناغيللاريمين مجموعه سي و بيرده « مزدك » آدلي كيتابيم چاپدادير . « اوشاق مكتبي – 3 » ده ها بئله چاليشيرام .
ادبياتيميزين گله جه يين نه جور گورورسوز – سيزجه بو گئديشاتينان گله جك ايشيق دير يوخسا قارانليق ؟
--- دوغروسون ايسته سز اولمه ديريل بير ايش دير . اوساياق كي دونيا سويه لي ايره لي گئدير بيز گئتميريك . بيز اوز ايچيميزده ده علاقه ميز آزدير . ها بئله بين الخالق مركز لرله علاقه ساخلامالييق . تا دونيا بيلسين كي بورادا چاليشان لار واردير . بورادا بير زنگين كولتور واردير . گله جه يه گوره دئمه ليه م بيز سيز ده بو كولتور ياشاييب و ياشاياجاق دير . بو گون دوروم لار فرقلي دير . بو گون يونسكو كيمي مركز كولتورلرين محو اولماسيندان خبردار ائدير . بو گون بير پارا شانتاژلار واسطه سي له بير پارا كولتورلر – مدنيت لر آرادان گئتمه ده دير . شوكور تانريا – بيزيم كولتوروموز چوخ كوتوكلو دور بو تئزليك ده آرادان گئده ن دئييل . آمما بونو دا دانماياق كي بيزيم كولتوروموزه ده چوخلو نفوذ لار اولوب دور . اونو قوروماغا عموم حال دا بير يول تاپمالييق . تكجه بير كسين سوزو اينانميرام بير ائيله كسرلي اولسون . بو بير ميللي مسئله دير و ميللي بير اراده ايله قاباغينا چيخمالييق .
بويوردوز عموم يوللاري تاپمالييق . بو يوللاري كيم تاپاجاق دير ؟
--- او كس لر كي بو خطري حس ائديرلر . آتالار دئميشكن په ايله پلو اولماز ياغ ايله دويو گره گ – بوش ال ايله نه قده ر دوشونسن ده – نه قده ر يول بيلسه ن ده – نهايت بير ژورناليستي مقاله حديندن آرتماياجاق دير .
ادبيات ساحه سينده – اوز اولكه ميز و ها بئله شهريميز حاققيندا نه بويورورسونوز ؟
--- من سرحد بو آرادا گورموره م . من ايسته ينده آذربايجاني ياخشي حس ائده م اردبيله گئده رم . نه دن كي اردبيل آذربايجانين ديگر شهرلرينه نسبت آرتيق آذربايجان قاليب دير . دوغروسو اوجاق دئدييميز گونئي ده ائيله بيلرسن دورت ستونو لاخلاييب . اودور كي من هئچ بير يئري باشقا تهر دئميره م . آذربايجان كولتورون دئيينده من شيراز دا ياشايان تورك لر – قاشقايي تورك لر ..... نظرده آليرام . او زامانا كيمي كي بو ايشه بير متولي يوخدور اوزوموز بير متولي كيمي چاليشمالييق . اليميزدن گله ن ايشه يوخ دئمه يك . فيكيرداشليغيميزي – بيرلييميزي داها آرتيراق . هرنه قده ر منيمسه لييميزي آزالدساق بير ائيله ثمر گوتوره جه ييك . مدني چاليشماق لار فيكير بيرليك ايسته يير . بو ايش بير اوزه ل ايسته ك دئييل كي هركيمسه اوزونه بير مود آييرا . هامو بير – بيرينه باغلي اولمالي دير . بونسوز كي بيري بو يول دا اوزونه آرتيق حاق آييرا . هاموميز بير ملتيك و بير دام آلتيتدا ياشاييريق .
نظريز آذربايجان دا چيخان ده رگي لرين حاققيندا نه دير – اوزه لليك له آراز باره سينده – بير سوزونوز – راهكاريز وارسا بويورون .
--- من بير زامان ده ر گي ايشينده اولدوغوما گوره ايشين چم – خمين بيليره م . اوزاق دان باخان بئله بيلر كي بوياق خانا كوپودور – ده ر گي لري باسيب چيخاريرلار و دوزورلر گون قاباغينا ! چوخ – چوخ زحمتلي ايش دير . اونا گوره ده من ده ر گي لرده چاليشان دوست لاريميزدان اصلا آرتيق توقعي ائتمه ره م . چون امكان لاريندان و محدوديت لريندن خبريم وار . اونا گوره ده دئييره م اللريز آغريماسين . آراز اردبيلده و ها بئله تبريزده چوخلو سمپات لاري واردير . بير ده رگي اوزونو بيطرف ساخلاسا چوخ بويوك ايش گوروب دور . آرازين باشاريسي اونون گرچك لره آرتيق توخونماسي هابئله بير پارا مسئله لردن اوزونو كنار ساخلاماسي دير . انشاالله ايللر بويو آياق اوسته دايانسين . يوخسا آل – وئره چكيلسه چوخ امكاني واردير كي حاييف اولسون . حاييف اولماق لا حرام اولماغين فرقي وار . نئجه كي بير انسانين ياشاميندا اساس نه ساياق ياشاماق دير نه چوخ ياشاماق و داوام . ده ر گي لرده ده دئيلمه سين كي آتميش نومره ياييلدي – يئتميش نومره ياييلدي . دورد نومره ياييلسين آمما ده ر گي ياييلسين نه باشقا بير شئي !شوكورلر كي آراز بوگونه دك باشارا بيليب دير دوز يولدا اوزونو آياق اوسته ساخلاسين .
بيزده سيزه اللريز آغريماسين دئييريك كي بو چتين ليك له بو دورومدا اينديه كيمي اليزدن گله ني اسير گلمه ميبسيز . اليزدن هر نه گليب ادبياتيميز – فولكلوروموز – كولتوروموز ها بئله ديليميز حاققيندا گوجوز چاتان قده ر چاليشيب سينيز . دئمه ك اولار سيز آذربايجانيميزدا او كس لردن سينيز كي هميشه و هر وضعيت ده دايانمادان چاليشيب سيز . بونا گوره اوزوم و همكارلاريم طرفيندن سيزدن تشكر ائديب اللريز آغريماسين دئييره م .
--- ساغ قالين – الله سيزي ده يورماسين . ايه ر تصديق ائديرسيز كي دايما صحنه ده اولماق بير امتياز دير سيزده بو امتيازي اوزونوزه ساخلايين و هر دوروم دا صحنه ني باشقا يادلارا وئرمه يين و اوزونوز مئيداندا اولون . ساغ قالين !

ديل و ديلچي ليك عصرين ان اونملي مبحثي

( ديل و ديلچي ليك عصرين ان اونملي مبحثي)

انسان لارين ياشايشي له باغلي ليقي اولان ديل مبحثي ، چوخلو عاليم لري بو باره ده تدقيقات و آراشديرماغا چاغيرميش دير . بو

آراشديرمالار هر بير عصيرده بير سويه ده گئتميش دير سه ، نهايت يئني عصيرده بو قونو داها اونملي اولاراق ، داها آرتيق دقت طلبيني گوسترميش دير .ديويد كريستال 1992 نجي ايل ده سون نوكته لري ديل باره سينده بئله اعلان ائتميشدير . ( كمبريج ديل سايكلوپدياسي ) :
ديل و ديلچي ليك حاققيندا 20 قونو آيرليب و هر بيري دقت له آراشديرمالي دير . بونلار عبارت دير :
1 – ديل انسان تانيتيم بيلگي سي اوزوندن (anthropological linguistics)
ديلين دئيشيك ليك لري كولتوره ل اينام لار و سوي لار اوزوندن – انسان تانيتيم اساسيندا .
2 – ديل ايشلتمه ك اوزوندن (applied linguistics )
چئشيدلي باخيم لاردان فايدالانماق ديل و ديلچي ليك اوزوندن و او اويرتمه ك – اويرنمه ك – چئويرمه ... و سايره قونولار دير .
3 – ديل بيولوژي اوزوندن ( biological linguistics )
انسان لارين ديل تاريخي – سوي تاريخي – اوشاق لارين ديل ساحه سينده ايره لي گئتمه سي .. و سايره .
4 – ديل درمان اوزوندن (clinical linguistics )
ديلچي ليك واسطه سي له دانيشيق لاردا اولان چاتمامازليغي فيزيكي باخيمدان ساهاتماق – اشارت ديلي – يازي ساحه سي .
5 – ديل كامپيوتر اوزوندن (computational linguistics )
ديل و ديل چي ليك آراشديرماغي يئني علم لر خصوص كامپيوتر له باغلي واسطه لرله– چئويرمه غيرانسان واسطه سي له– يئني يادلاماق– وقوندارما ذكاء .
6 – ديل اويرتمه ك اوزوندن ( educational linguistics )
ديل چي ليك مبحث لريندن فايدالانماق اويرتمه ك ساحه سينده و ديل اويرنمه ك – خصوص آنا ديلي - مكتب لرده و باشقا مركزلرده .
7 – ديل اتنيك اوزوندن ( ethnolinguistics )
ديل آراشديرماسي چئشيدلي قوم لار – طايفالار ايچينده – سوسيال ايش بيرليك لر اساسيندا .
8 – ديل جئوگرافي اوزوندن ( geographical linguistics )
چئشيدلي يئرلرين ديل لري و لهجه لرين اراشديرماق – اونلارين يايلما اساسيندا جئوگرافي باخيمندان تحقيق.
9 – ديل ماته ماتيك اوزوندن ( mathematical linguistics )
ديل ده اولان ماته ماتيك فاكت لاري و باشاري لاري آراشديرماق – بو باره جبر و سايي وديگر باغلي علم لردن فايدالانماق .
10 – ديل نورولوژيكي اوزوندن ( neurolinguistics )
انسان ديلي ايره لي گئتمه آراشديرما سي عصب باخيميندان خصوص ديل و بئيين له باغلي فاكت لار و ديل دوشونمه سي .
11 – ديل فلسفه اوزوندن ( philosophical linguistics )
ديل يئريني فلسفه دوشونجه لرينده آراشديرماق و ديلچي ليك .
12 – ديل پسيكولوژو اوزوندن ( psychdinguistics )
ديل و پسيكولوژو اكت لر آراسيندا اولان ري اكت لر و ديگر علاقه لري آراشديرماق – مثال دقت – فيكير – يادا سالماق .....
13 – ديل سوسيولوژي اوزوندن ( sociolinguistics )
ديل و توپلوم دا اولان ايش بيرليك لر – خصوصي له اونملي رولو اولان سوسيولوژيكال فاكت لار .
14 – ديل سايي آلما اوزوندن ( statistical linguistics )
ديلين سايي آلما باشاريسي له باغلي مبحث .
15 – ديل دين دارليق اوزوندن ( theolinguistics )
ديل مقدس كيتاب لاردا يازيلاركن – دين عاليم لري ساريسيندان يايلاركن – ساياق مبحثي .
16 – ديل گرگين ليي ( critical linguistics )
بو مبحث 1979 دا راجر فاولر واسطه سي له اورتايا گلميش دير . اوندا ديل ده اولان مانلاما باشاريسي – سوز اولچمه ك و سوسيال اورنه ك لرين اثرلري فيكيرده و اونلارين اثرلري ديل ده و عمومو اينام دا آراشديريلير .
17 – ديل قادين اينام لاريندا ( feminist linguistics )
بو مبحث ده قادين لارين دوشونجه لري اركك لرين يازي لاري باره سينده – قادين لارين ياراتديقي اثرلر – قادين ايماژ لاري ادبي اثرلرده آراشديرلير .
18 – ديل چي ليك گرگين ليي ( tunguistic criticism )
بو مبحث ده اورنه ك اثرلر ياراتديغي ديل – سوسيال – كولتوره ل – اينام – جئوگرافي .... باخيميندان آراشديريلير .
19 – ديلچي ليك يازي لار اساسيندا ( text linguistic )
بو مبحث ده ديل – اونون دانيشيق سويه سي – يازماغي – آنلاشماغي – سوسيولوژيك اثرلر – نراتيو لر « روايت ائتمه لر » فولكلور و عنعنه لر آراشديرلير .
20 – ديل و دوشونجه ( thought and laguage )
بو مبحث رونالد . و . لانگاكر واسطه سي له اورتايا گليب دير و سون و ان اونملي مبحث اولاراق داها آرتيق دقت لري اوزونه ساري چكميش دير . همين مبحث ده ويگوتسكي داها دورت قونو آييرميشدير :
1 : ايلك دوروم – بو دوروم دا ديل دقت له ايشه چكيلمير . حالبوكي دوشونجه ديل سيزده اوزونو گوسترير . اوشاق لار بو دوروم دا دانيشيق لاري له گوردوك لري ايش لر آراسيندا بيرليك ياراتماغا اونم وئرميرلر حالبوكي گوسترديي ايش لر داها آرتيق اونلارين دوشونجه لرينه ياخين دير و ديل ده اولان اونمي بو باره ده هئله حس ائتميرلر و ايشه توتمورلار .
2 : ايكينجي دوروم – بو دوروم دا دوشونجه اوزونو گوسترمه يه باشلايير . اوشاقلار بئله دوروم دا ديل ده بير پارا معناسيني دوغرو باشا دوشمه ديك لري سوزلردن – دوشونجه لريني اعلان ائتمه يه فايدالانيرلار . بئله دوروم دا كولتور – عائله – چئوره ده اولان كس لر – اوشاغين چئوره سيني دولايان توپلانتي اونا بو باره ده يارديم ديلار . بو فاكت لاردان بيريسي اوشاق لا ايش بيرليي اولمازسا – اوشاق دا دوشونجه يارانماسيندا عكس اثرلر اولاجاق دير .
3 : اوچونجو دوروم – بو دوروم دا اوشاق ايچينده اولان دوشونجه ني باشقالارا اعلان ائتمه ك ايچون گوزه گورونه ن ابزارلار آختارير . بئله كي مثال سايماق ايچون بارماق لاريندان امداد آلير . ويگوتسكي بو دورومو اوشاق ايچون چوخ اونملي سايير نه دن كي بو دوروم دا داها ديل تكجه سوزو يئتيرمه ك ايچون دئييل بلكه دوشونجه چاتديرماق مقصدينده دير و بو ديل له اوشاق اوز دوشونجه سيني و حركت لريني بير لشديرمه يه چاليشير . مثال « كوسدوم » دئينده – بيرده اوزونو يانا چئويرير – گوزلريني يومور – حتي اللريني قارماقلايير . دئمه ك او – دوستلوق اوز به اوز دايانماق دا – گوز گوزه باخماقدا و ال اله دورماق دادير – ياخشي جا دوشونور .
4 : دوردونجو دوروم – بو دوروم دا اوشاق بير انسان اولاراق باشارير دوشونجه سيني ايچه ريده ساخلاسين و ديل يا ديگر واسطه لرله گوسترمه سين . بئله حال دا اوشاق بارماقلارينا و يا كاغيذا – مدادا مراجعت ائتمه دن ايچه ريسينده سايير – علاوه ائدير – ويا كسر ائدير . ديل بو دوروم دا دينجلمه ك – داها زنگين لشمه ك و پيشمه يه مجال تاپير . بو دوروم دا ديل و دوشونجه نين ايش بيرليي هر بير اوشاغين كاراكتري يارانماسيندا اساس رولو اوينايير . بو اوزدن دير ويگوتسكي و ها بئله ديگر عاليم لر چون پياژه – باختين – ديكسون كراو – كارل بروكمن ....بو دوروم دا اوشاقلاري نه تك آنا ديليني دئيشمه يي بلكه بئله دوغولدوغو شهري ترك ائتمه دن خبردار ائديرلر و بو باره ده شلي ( آلمانيا شاعري ) سوزوندن فايدالانيرلار كي (( تانري انسانا ديل وئردي و ديل انسانا دوشونجه باغيشلادي ! )) .
زهره وفايي

چامسگي و دوشونجه مبحثي ( چئويره ن دوكتور عزبدفتري )